Vanaf het begin van de 17:e eeuw gingen de dominees op huisbezoek.
Toen ging het er ten eerste om de geschenken en belastingen aan de kerk te
registreren in een kerkenboek, maar ook de kennis van de bijbel werd gecontroleerd.
De overheid zag al gauw in dat men via de dominees hun Zweedse medeburgers kon gaan controleren en in 1686 kwam de wet voor de kerkelijk boekhouding van alle burgers. De onderzoekende taak van de dominees werd verder uitgebreid. Ook werden tijdens hun huisbezoeken andere zaken zoals geboorte, doop, huwelijk, overlijden en overlijdensoorzaak, ziektes, handicap, trotsigheid, dronkenschap, verhuizingen, vlijt, beroep, innemen van de heilige maaltijd en ook de graad van intelligentie opgeschreven door hen.
Wij hebben meerdere keren aantekeningen gelezen waar een persoon tijdens een huisverhoor door de dominee beschouwd werd als "bijna idioot" of "zwakzinnig". Meer hierover in ons huisverhoor.
De dominees aantekenden ook aan of de kinderen "onechtelijk" geboren waren. Er waren dominees bij die druk bezig waren om uit te rekenen hoeveel maanden, weken en dagen verlopen zouden zijn tussen het huwelijk en de geboorte van het eerste kind. Nog vandaag de dag kan men deze aantekeningen lezen. Wij hebben ook gelezen over dienstmeisjes die hun "onechtelijke" kinderen eenzaam in het woud ter wereld brachten. Nu en dan was het wel zo, dat de vader van deze kinderen de boer was, waarbij het meisje werkte. Het gebeurde dat het kind meteen gedood werd om de schande van de familie te voorkomen. Werd dit ontdekt, dan kreeg het meisje meestal de doodstraf, terwijl de "onbekende" vader meestal vrij rond bleef lopen.
De algemene schoolwet werd in 1842 ingevoerd en de dominees kregen nog een taak erbij om iets te controleren: namelijk het lezen van het Boek, dat is de Bijbel en de Luthers Catechismus. Men was verplicht om bij het huisverhoor aanwezig te zijn. Bij afwezigheid kreeg men boetes. De dominees kregen nu werkelijk macht over de mensen. Sommige dominees werden uitermate gerespecteerd, maar andere waren meer schrikbarend.
In de tweede helft van de 19de eeuw had men genoeg gekregen van al die contrôle. Sommige protesteerden hier tegen door eigen godsdiensten te houden in hun eigen huis. Velen werden veroordeeld tot de gevangenis en na hun vrijlaten moesten zij "kerkplicht" doen. De gestrafte moest op de kniëen in het midden van de kerk, de hele godsdienst moest bijwonen. Deze straf was tamelijk gewoon en gold ook voor andere overtredingen. Bij ons eigen voorouders had een man niet dezelfde mening over bepaalde dingen betreffende het geloof dan de dominee. Toen deze het tegen de dominee durfde te zeggen, werd dit beschouwd als trotsigheid en daarvoor werd hij bestraft en aan de schandpaal genageld.
Zo langzamerhand kwam er toch een verandering. Mede door de protesten van de mensen gebeurde dit. In 1888 werden de huisverhoren vrijwillig gehouden en zij verdwenen in het begin van de 20ste eeuw. Maar het duurde tot aan 1991, toen de kerk en staat gescheiden werden, dat de huisverhoorboeken met aantekeningen van de dominees uiteindelijk terecht kwamen bij het belastingkantoor.
Voor genealogie zijn de boeken met de huisverhoren erg belangrijk, maar men moet altijd wel de opgaves controleren. Aan te raden is dit te doen met de overige kerkboeken, zoals de doop- en de geboorteboeken, verhuizingsboeken, huwelijks- en overlijdensboeken te gaan vergelijken.
Vice dominee N.G. Strömbom, die "ons" huisverhoor hield, was een vriendelijke en geminde man. Natuurlijk hebben wij hem in ons verhaal meegenomen, maar ook de eigenschappen en gewoontes van andere dominees, om een veelzijdig beeld te krijgen van hoe het vroeger toeging in zo'n huisverhoor.
Privé aantekeningen over de dominees zijn er ook. Daar hebben we o.a. in gevonden, dat vele dominees flink dronken. Misschien schrikt men nu daarvan, maar vergeet niet dat men vroeger met andere ogen tegen het gebruik van de alcoholische dranken aankeek dan vandaag de dag. Sterke drank en zoute haring waren vaak een deel van wat de knechten en soldaten kregen als loon en soldij.
Wij hebben ook een dominee gevonden die steeds op huisbezoek ging om op een paar borrels getracteerd te worden. Zijn vrouw vond dit te ver gaan en zorgde er voor om te weten te komen welke gezinnen haar man de volgende week zou gaan bezoeken. Zij wilde niet dat die arme mensen de consumptie van sterke drank gingen betalen. Daarom zorgde zij er voor dat deze families op tijd sterke drank kregen. Dus de dominee werd op die manier op zijn eigen drank getrakteerd!